For marathi Reader,
समजा, कà¥à¤£à¥€ तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली तर..
पà¥.ल. देशपांडे
“घाबरू नका-मारा बà¥à¤•à¥à¤•ी.” मी उगीचच टिचकी मारलà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ी बà¥à¤•à¥à¤•ी मारली.
“असे घाबरता काय? हाणा जोरदार बà¥à¤•à¥à¤•ी! अहो à¤à¤•ा बà¥à¤•à¥à¤•ीत आमà¥à¤¹à¥€ सà¥à¤ªà¤¾à¤°à¥€à¤šà¥€ à¤à¥à¤—टी पाडीत होतो.”
“वा हॅ हॅ…” माà¤à¥€ कà¥à¤·à¥€à¤£ हासà¥à¤¯. कà¥à¤·à¤£à¤¾à¤ªà¥‚रà¥à¤µà¥€à¤š तर हा मà¥à¤¹à¤£à¤¾à¤²à¤¾ होता की आपलà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ सà¥à¤ªà¤¾à¤°à¥€à¤šà¥à¤¯à¤¾ खांडाचेसà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾ वà¥à¤¯à¤¸à¤¨ नाही मà¥à¤¹à¤£à¥‚न.
“हसणà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤°à¥€ नेणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ी गोषà¥à¤Ÿ नाही बंधो. येतà¥à¤¯à¤¾ नारळी पौरà¥à¤£à¤¿à¤®à¥‡à¤²à¤¾ पंचाहतà¥à¤¤à¤° पà¥à¤°à¥€ होताहेत-दात पहा.”
`अहा मज ऎसा दैवहत पà¥à¤°à¤¾ आ आ आ आ आणी
खचित जगती या दिसत नसे को ओ ओ ओ ओ ओणी.’
असे आपलà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ वाटत असते असला हा पà¥à¤°à¤¸à¤‚ग होता. à¤à¤•ा लगà¥à¤¨à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ मांडवात मी à¤à¤•ा टणक मà¥à¤¹à¤¾à¤¤à¤¾à¤±à¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ तावडीत सापडलो होतो. हलà¥à¤²à¥€ सहसा मी लगà¥à¤¨à¤¾à¤šà¥‡ सगळे अंक पाहायला जात नाही. पानसà¥à¤ªà¤¾à¤°à¥€à¤šà¥à¤¯à¤¾ अंकाला तेवढा जातो. कारण दिवसà¤à¤° मांडवात असंखà¥à¤¯ अनोळखी लोकांचà¥à¤¯à¤¾à¤¤ वेळ काढायचा मà¥à¤¹à¤£à¤œà¥‡ धरà¥à¤®à¤¸à¤‚कट असते. राशिà¤à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¾à¤¸à¥‚न संकर पिकापरà¥à¤¯à¤‚त कोण कूठला विषय मांडून बसेल काही सांगता येत नाही. तà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥‚न आपण वधूसारखà¥à¤¯à¤¾ नरम बाजूचे असलो तर मà¥à¤•ाटà¥à¥Ÿà¤¾à¤¨à¥‡ सारे काही घà¥à¤¯à¤¾à¤µà¥‡ लागते. मी मातà¥à¤° पूरà¥à¤µà¥€à¤ªà¤¾à¤¸à¥‚न à¤à¤• धोरण सांà¤à¤¾à¤³à¤²à¥‡ आहे. लगà¥à¤¨à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ मांडवà¥à¤¯à¤¾à¤¤ आपलà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥€ बोलायला येणारा पà¥à¤°à¤¤à¥à¤¯à¥‡à¤• इसम हा वरपकà¥à¤·à¤¾à¤¤à¤²à¤¾ गà¥à¤ªà¥à¤¤à¤¹à¥‡à¤° असावा अशा सावधगिरीने मी बोलतो. तà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤³à¥‡ à¤à¤•ाच मांडवात मी कॉंगà¥à¤°à¥‡à¤¸, जनसंघ आणि दà¥à¤°à¤µà¤¿à¤¡ मà¥à¤¨à¥à¤¨à¥‡à¤¤à¥à¤° कहढळखगम हà¥à¤¯à¤¾ सगळà¥à¤¯à¤¾ पकà¥à¤·à¤¾à¤‚ना आळीपाळीने पाठिंबा दिला आहे. दà¥à¤°à¤µà¤¿à¤¡ मà¥à¤¨à¥à¤¨à¥‡à¤¤à¥à¤° नंतरचà¥à¤¯à¤¾ तà¥à¤¯à¤¾ शबà¥à¤¦à¤¾à¤šà¤¾ उचà¥à¤šà¤¾à¤° जीठटाळूला नेमकà¥à¤¯à¤¾ कà¥à¤ लà¥à¤¯à¤¾ ठिकाणी लावून करायचा असतो हे शिकà¥à¤·à¤£ मला à¤à¤•ा गृहसà¥à¤¥à¤¾à¤¨à¥‡ तà¥à¤¯à¤¾ मांडवातच दिले. हे मराठी गृहसà¥à¤¥ मदà¥à¤°à¤¾à¤¸à¤²à¤¾ कà¥à¤ ेशी टायपिसà¥à¤Ÿ मà¥à¤¹à¤£à¥‚न `à¤à¤• दोन वरà¥à¤¸ नवà¥à¤¹à¥‡ तर नांपीस वरà¥à¤¸ सरà¥à¤µà¤¿à¤¸ करून परतले होते.’ बाकी पà¥à¤£à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤²à¥à¤¯à¤¾ माणसाने मदà¥à¤°à¤¾à¤¸à¤²à¤¾ टायपिसà¥à¤Ÿà¤šà¥€ नोकरी-तीही वटà¥à¤Ÿ चोवीस वरà¥à¤¸ करीत राहणे ही घटना इतीहासात नोंदवणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ी आहे. अटकेवरि जेथील तà¥à¤°à¤‚गि जल पिणे-मà¥à¤¹à¤£à¤¤à¤¾à¤¤ ते हेच! असो. हे विषयानà¥à¤¤à¤° à¤à¤¾à¤²à¥‡. खरे मà¥à¤¹à¤£à¤œà¥‡ जाणूनबाजून केले. कारण मूळ विषय इतका कडॠआहे की तà¥à¤¯à¤¾à¤•डे वळणॆ नको असे वाटते.
à¤à¤° मांडवात à¤à¤• पंचाहतà¥à¤¤à¤°à¥€ गाठू लागलेला मà¥à¤¹à¤¾à¤¤à¤¾à¤°à¤¾ पैरणीची असà¥à¤¤à¤¨à¥€ वर करून दंडाचà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥€à¤µà¤° दणकून बà¥à¤•à¥à¤•ी मारा असा आगà¥à¤°à¤¹ धरून बसला होता. मी à¤à¤• दोन बà¥à¤•à¥à¤•à¥à¤¯à¤¾ माà¤à¥à¤¯à¤¾ ताकदीपà¥à¤°à¤®à¤¾à¤£à¥‡ मारलà¥à¤¯à¤¾. पण तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥‡ समाधान होईना.
“घाबरता काय?” तो कडाडला. हà¥à¤¯à¤¾ तालीमबाज लोंकाचà¥à¤¯à¤¾ आवाजानदेखील à¤à¤• पà¥à¤°à¤•ारचà¥à¤¯à¤¾ बसकट दणका असतो. तà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ `हाणा’ हे à¤à¤µà¤¢à¥à¤¯à¤¾ जोरात मà¥à¤¹à¤Ÿà¤²à¥‡ की कसलà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¾ विधीसाठी होमाचà¥à¤¯à¤¾ आसपास जमलेला सगळा घोळका `तमाम दहिने निगाह’ केलà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ा à¤à¤•दम आमचà¥à¤¯à¤¾ दिशेला बघू लागला.
“अयà¥à¤¯à¤¾ बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚चे शकà¥à¤¤à¥€à¤šà¥‡ पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— सà¥à¤°à¥‚ à¤à¤¾à¤²à¥‡à¤²à¥‡ दिसताहेत.”. असा à¤à¤• सà¥à¤¤à¥à¤°à¥€à¤¸à¥à¤µà¤° तà¥à¤¯à¤¾ घोळकà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥‚न उमटला आणि घोळकà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ पà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾ होमात लकà¥à¤· घातले. मी बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥€à¤µà¤° आणखी à¤à¤• चापटी मारली.
“चापटी काय मारताय कà¥à¤²à¥à¤²à¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° मारलà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ी?” पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¤ वाकà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥€à¤² चौथà¥à¤¯à¤¾ कà¥à¤°à¤®à¤¾à¤‚काचा शबà¥à¤¦ मी तरी à¤à¤° मांदवात उचारला नसता. पण बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚नी मातà¥à¤° तो `हाणा’चà¥à¤¯à¤¾à¤š à¤à¤µà¤¢à¥à¤¯à¤¾ मोठà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ उचारला. घोळकà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¤¾ परिणाम नवà¥à¤¹à¤¤à¤¾. तà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤‚तरदेखील बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ तोंडून जे काही बलसंवरà¥à¤§à¤¨à¤µà¤¿à¤·à¤¯à¤• शबà¥à¤¦ पडत होते ते ऎकलà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° मला तà¥à¤¯à¤¾ होमात जाऊन उडी मारावी असे वाटत होते. बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚नी माà¤à¥€ मूठलचकेपरà¥à¤¯à¤‚त आपलà¥à¤¯à¤¾ दंडातलà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥€à¤µà¤° बà¥à¤•à¥à¤•à¥à¤¯à¤¾ मारून घेतलà¥à¤¯à¤¾. à¤à¤° मांडवात अंगातली पैरण काढून पोटाला चिमटे काढायला लावले. बापà¥à¤ªà¤¾ “काढा चिमटा” मà¥à¤¹à¤£à¥‚न पोट असे काही टणक करीतà¥à¤¸ की, तà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ तà¥à¤¯à¤¾ पोटाला चिमटा काढणà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥‡à¤•à¥à¤·à¤¾ गोदà¥à¤°à¥‡à¤œà¤šà¥à¤¯à¤¾ तिजोरीला चिमटा काढणे सोपे असावे असे मला वाटले. तो कारà¥à¤¯à¤•à¥à¤°à¤® संपलà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° तà¥à¤¯à¤¾à¤‚नी जमिनीवर घटà¥à¤Ÿ बसकण मारले आणि “इथà¥à¤¨ मला धकà¥à¤•े देऊन इंचà¤à¤° हलवून दाखवा” मà¥à¤¹à¤£à¥‚न धकà¥à¤•े मारायला लावले.
“पà¥à¤¢à¤šà¥à¤¯à¤¾ नारळी पौरà¥à¤£à¥€à¤®à¥‡à¤²à¤¾ पंचाहतà¥à¤¤à¤°à¤¾à¤µà¤‚ सरून शहातà¥à¤¤à¤°à¤¾à¤µà¤‚ लागतंय. दात पहा.” बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚नी माà¤à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥à¤¢à¥‡ दात विचकले. मी बà¥à¤•à¥à¤•े मारली. आणि à¤à¤• गरà¥à¤œà¤¾à¤¨à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤• किंकाळी मांडवाचे छत फॊडà¥à¤¨ गेली. दात बà¥à¤•à¥à¤•ी मारणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ हेतूने दाखवणà¥à¤¯à¤¾à¤¤ आले नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡ हे मला काय ठाऊक? कारण आतापरà¥à¤¯à¤‚त बापà¥à¤ªà¤¾à¤‚चा जो जो अवयव माà¤à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥à¤¢à¥‡ आला तो बà¥à¤•à¥à¤•ा, गà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¾ चिमता किंवा धकà¥à¤•ा मारणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ी आला होता. मला वाटले तोच कारà¥à¤¯à¤•à¥à¤°à¤® चालू आहे. कà¥à¤£à¤¾à¤šà¥‡à¤¹à¥€ दात घशात घालणे, कà¥à¤£à¤¾à¤µà¤° दात धरणे वगैरे दातांचे जे खाणà¥à¤¯à¤¾à¤–ेरीज इतर उपयोग आहेत ते करणà¥à¤¯à¤¾à¤•डे माà¤à¥€ अजोबात पà¥à¤°à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¥€ नाही. बसकंडकà¥à¤Ÿà¤°à¤¨à¥‡ `जगा नही’ मà¥à¤¹à¤Ÿà¤²à¥à¤¯à¤¾à¤•à¥à¤·à¤£à¥€ खाली उतरणारे आमà¥à¤¹à¥€. केवळ गाफीलपणाने à¤à¤•ा तालीमबाजाचा दात माà¤à¥à¤¯à¤¾ हातà¥à¤¨ पडला.
हà¥à¤¯à¤¾ शकà¥à¤¤à¥€à¤šà¥‡ पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤—वालà¥à¥Ÿà¤¾à¤‚नी मला पà¥à¤°à¤¾à¤šà¥€à¤¨ काळापासून पिडले आहे. माà¤à¤¾ आरोगà¥à¤¯ सांà¤à¤¾à¤³à¥‚न जगणà¥à¤¯à¤¾à¤±à¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° राग नाही. धोतराऱà¥à¤¯à¤¾ निऱà¥à¤¯à¤¾ काढून वà¥à¤¯à¤µà¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤ ठेवावे तसे ते आपले शरीर लखà¥à¤– ठेवतात. पण सà¥à¤¨à¤¾à¤¯à¥‚ फà¥à¤—वून दाखवणारांचे आणि माà¤à¥‡ गोतà¥à¤°à¤š जमत नाही. पहिलवान होणे हा माà¤à¤¾ कधीही आदरà¥à¤¶ नवà¥à¤¹à¤¤à¤¾.
…आपण खà¥à¤²à¥à¤¯à¤¾ ढंगाची कà¥à¤¸à¥à¤¤à¥€ खेळतो आहो… कà¥à¤ लà¥à¤¯à¤¾ तरी à¤à¤¯à¤¾à¤•ारी पहिलवानाला लाथाबà¥à¤•à¥à¤¯à¤¾ मारतो आहो… तो आपली गरà¥à¤¦à¤¨ मà¥à¤°à¤—ाळतो आहे… मग आपण तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ नाकाचा शेंडा चावतो आहो.. मग तà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ आपलà¥à¤¯à¤¾ कानशिलात à¤à¤¡à¤•वली आहे… मग आपण मà¥à¤‚डकà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ ढà¥à¤¶à¥€à¤¨à¥‡ तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥‡ माकडहाड मोडले आहे… मग तो कोसळला आहे…मग तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¤¾ मोडका हात उचलून दसऱà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ रेडà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–े रकà¥à¤¤à¤¬à¤‚बाळ होऊन आपण उà¤à¥‡ आहो आणि मग लाखो लोक आपलà¥à¤¯à¤¾ हà¥à¤¯à¤¾ कà¥à¤£à¤¾à¤šà¥€ तरी हाडे मोडलà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ आणि लाथाबà¥à¤•à¥à¤•à¥à¤¯à¤¾à¤‚चा खà¥à¤°à¤¾à¤• खालà¥à¤²à¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ शतकृतà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¦à¥à¤¦à¤² टाळà¥à¤¯à¤¾ वाजवता आहेत…हे माà¤à¥‡ माà¤à¥à¤¯à¤¾ à¤à¤µà¤¿à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤¦à¥à¤¦à¤²à¤šà¥‡ सà¥à¤µà¤ªà¥à¤¨ कधीही नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡. इंगà¥à¤°à¤œ हा देश सोडून जाईल ही कलà¥à¤ªà¤¨à¤¾ नवà¥à¤¹à¤¤à¥€. तà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤³à¥‡ सरà¥à¤µà¤¾à¤¤ मोठे सà¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¤šà¤¿à¤¤à¥à¤° पाहत असे ते à¤à¤•च : आपलà¥à¤¯à¤¾ डà¥à¤°à¤¾à¤«à¥à¤Ÿà¥à¤®à¤§à¥à¤¯à¥‡ यतà¥à¤•िंचितही खाडाखोड न करता तो à¤à¤ªà¥à¤°à¥‚वà¥à¤¹ करà¥à¤¨ साहेबाने टायपिंगला पाठवला आहे… कधी कधी हसून सà¥à¤µà¤¤: होऊन आमचà¥à¤¯à¤¾ नावाचा उचà¥à¤šà¤¾à¤° करून गà¥à¤¡à¤®à¥‰à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤‚ग केले आहे.
à¤à¤•दा मी माà¤à¥à¤¯à¤¾ हà¥à¤¯à¤¾ साऱà¥à¤¯à¤¾ शंका à¤à¤•ा गà¥à¤°à¥‚जीना, आधी तà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥à¤¯à¤¾, गरà¥à¤¦à¤¨, पोटऱà¥à¤¯à¤¾, मांडà¥à¤¯à¤¾ वगैरे अवयवांची तà¥à¤«à¤¾à¤¨ तारीफ करून विचारलà¥à¤¯à¤¾ होतà¥à¤¯à¤¾.
“समजा-” गà¥à¤°à¥‚जी सांगू लागले, “समजा, तà¥à¤®à¥à¤¹à¥€ रसà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¨ जाताना à¤à¤–ादà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली-“
वासà¥à¤¤à¤µà¤¿à¤• चालायला लागलà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¾à¤¸à¥‚न मी रसà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥‚न चालतच आलो आहे. पण आजवर कà¥à¤£à¥€à¤¹à¥€ कारणाशिवाय माà¤à¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली नाही. जà¥à¤¯à¤¾à¤‚नी मारली तà¥à¤¯à¤¾à¤‚ना हà¥à¤¯à¤¾ कामाबदà¥à¤¦à¤² शाळाखाते पगार देत असे. तà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤³à¥‡ तà¥à¤¯à¤¾ वेळी माà¤à¥à¤¯à¤¾ दंडात जरी बेटकà¥à¤³à¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ बेचाळीस पिढà¥à¤¯à¤¾ नांदत असलà¥à¤¯à¤¾ तरी हात वर करणे मला शकà¥à¤¯ नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡. मी कधी कà¥à¤£à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली नाही, की कà¥à¤£à¥€ माà¤à¥à¤¯à¤¾ मारली नाही. अशा परिसà¥à¤¥à¤¿à¤¤à¥€à¤¤ बगलेत छतà¥à¤°à¥€ आणि हातात मेथीची जà¥à¤¡à¥€ घेऊन तà¥à¤Ÿà¤¤ आलेला चपलेचा आंगठा-घरी पोहोचेपरà¥à¤¯à¤‚त तरी न तà¥à¤Ÿà¥‹’ अशासारखा à¤à¤¾à¤µ सदैव चेहऱà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° घेऊन जाणाऱà¥à¤¯à¤¾ मज पामरावर कोणीही केवळ ताकद अजमवणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ी मà¥à¤¹à¤£à¥‚नसà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾ हा मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¤¾ पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— करील असे मला कधीही वाटले नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡.
“बोला की…” गà¥à¤°à¥‚जींचà¥à¤¯à¤¾ घनगरà¥à¤œà¤¨à¥‡à¤¨à¥‡ मी दचकà¥à¤¨ à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤µà¤° आलो. “समजा, तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ थोबाडीत à¤à¤–ादà¥à¤¦à¤¾à¤¨à¥‡ हाणली…” शबà¥à¤¦ बदलून गà¥à¤°à¥‚जींनी पà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾ तोच सवाल केला “काय? समजा. थोबाड फोडलं तà¥à¤®à¤šà¤‚ तर काय नà¥à¤¸à¤¤à¤¾ गाल चोळीत बसाल?”
आपण रसà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¨ चालताना केवà¥à¤¹à¤¾à¤¤à¤°à¥€ कोणीतरी माà¤à¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत षोकाखातर à¤à¤• हाणून जाईल या à¤à¤¿à¤¤à¥€à¤¨à¥‡ तà¥à¤¯à¤¾ दिवसावर नजर ठेवून चालू आयà¥à¤·à¥à¤¯ पहाटे उठून तालमीत जाऊन, ऱà¥à¤¹à¤¾à¤‚, ऱà¥à¤¹à¥€à¤‚, ऱà¥à¤¹à¥…ं, ऱà¥à¤¹à¤‚ करणà¥à¤¯à¤¾à¤¤ घालवावे हा सिदà¥à¤§à¤¾à¤¨à¥à¤¤ मला तरी पटेना. पà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾ गरà¥à¤œà¤¨à¤¾ à¤à¤¾à¤²à¥€…
“किंवा समजा, à¤à¤–ादà¥à¤¦à¤¾à¤¨à¥‡ तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ पेकाटात लाथ हाणली…” गà¥à¤°à¥‚जींनी हाणणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥‡ सà¥à¤¥à¤³ आणि हाणणाऱà¥à¤¯à¤¾ अवयव फकà¥à¤¤ बदलला.
“अहो, पण असं उगीचच कोण कशाला हाणील?” मी गà¥à¤°à¥à¤œà¥€à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ लाथेचà¥à¤¯à¤¾ ककà¥à¤·à¥‡à¤¬à¤¾à¤¹à¥‡à¤° माà¤à¤¾ देह नेऊन हा सवाल केला.
“समजा हाणली तर?”
“समजा हाणलीच नाही तर?”
मी आयà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¤ पà¥à¤°à¤¤à¥€à¤ªà¤¶à¥à¤°à¥à¤¨ करायचे à¤à¤µà¤¢à¥‡ धैरà¥à¤¯ कधीही दाखवले नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡. पण आजचा पà¥à¤°à¤¸à¤‚ग, सà¥à¤¥à¤³, पातà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤œà¤¨à¤¾ सरà¥à¤µ काही निराळे होते. गà¥à¤°à¥à¤œà¥€ माà¤à¥à¤¯à¤¾ पेकाटात लाथ सोडा, पण कानाचà¥à¤¯à¤¾ पाळीला करंगळीदेखील लावू शकले नसते. आपलà¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤¤à¤£à¥€à¤¸à¤¾à¤ ी माà¤à¥à¤¯à¤¾ चà¥à¤²à¤¤à¤à¤¾à¤µà¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ सà¥à¤¥à¤³à¤¾à¤µà¤¿à¤·à¤¯à¥€ बोलणी करायला आले होते. तà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤¤à¤£à¥€à¤²à¤¾ दांडपटà¥à¤Ÿà¤¾, फरीगदगा आणि वेताचा मलà¥à¤²à¤–ांब उतà¥à¤¤à¤® येत असून ती खोखॊचà¥à¤¯à¤¾ टीमची कॅपà¥à¤Ÿà¤¨ होती. असलà¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¾à¤‚डवलà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° माà¤à¥à¤¯à¤¾ चà¥à¤²à¤¤à¤à¤¾à¤µà¤¾à¤¨à¥‡ ती जोखीम सà¥à¤µà¥€à¤•ारावी अशी तà¥à¤¯à¤¾à¤‚ची इचà¥à¤›à¤¾ होती. संसारात दांडपटà¥à¤Ÿà¤¾à¤ªà¥‡à¤•à¥à¤·à¤¾ जिà¤à¥‡à¤šà¥à¤¯à¤¾ पटà¥à¤Ÿà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ आणि खो-खोपेकà¥à¤·à¤¾ लपंडावाला आधिक महतà¥à¤µ आहे, हे तà¥à¤¯à¤¾ आजनà¥à¤® शकà¥à¤¤à¥€à¤šà¥‡ सेवà¥à¤¹à¤¿à¤‚गà¥à¤œ अकौंट सांà¤à¤¾à¤³à¥€à¤¤ राहिलेलà¥à¤¯à¤¾ बजरबटà¥à¤Ÿ बेटकà¥à¤³à¥€à¤µà¤¾à¤²à¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ ठाऊक नसावे. वधूपकà¥à¤·à¤¾à¤•डून हे गà¥à¤°à¥‚जीच काय, पण साकà¥à¤·à¤¾à¤¤ à¤à¤•ादा हिंदकेसरी जरी आला तरी बापजनà¥à¤®à¥€ आखाडà¥à¤¯à¤¾à¤¤ ने गेलेलà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤²à¤¾à¤šà¤¾ बाप तà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ कà¥à¤·à¤£à¤¾à¤¤ लोळवू शकतो. तà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤³à¥‡ माà¤à¥à¤¯à¤¾ `समजा हाणलीच नाही तर?’ हà¥à¤¯à¤¾ सवालाला हिंदà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¾à¤¹à¤ªà¤¦à¥à¤§à¤¤à¥€à¤š तारांबळ आणि चंदà¥à¤°à¤¬à¤³ होते. तà¥à¤¯à¤¾ बळावर मी गà¥à¤°à¥à¤œà¥€à¤‚ना नà¥à¤¸à¤¤à¥à¤¯à¤¾ तोंडाने धोबीपछाड घातली होती. à¤à¤µà¤¢à¥à¤¯à¤¾ गडगंज ताकदीचा तो à¤à¥€à¤®à¤°à¥‚पी महारà¥à¤¦à¥à¤° माà¤à¥à¤¯à¤¾ à¤à¤•ा सवालाने गडबडला. हà¥à¤¯à¤¾ जरतà¥à¤•ारà¥à¤²à¤¾ असला उलटा सवाल विचारणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥‡ धैरà¥à¤¯ केवळ वरपकà¥à¤·à¤¾à¤šà¤¾ पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¨à¤¿à¤§à¥€ हà¥à¤¯à¤¾ à¤à¥à¤®à¤¿à¤•ेमà¥à¤³à¥‡ आले हे तà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ धà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤¤ आले असावे. कारण तà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤‚तर “तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¤‚ असं आहे…” अशी मवाळ वाकà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥€ सà¥à¤¤à¤³à¥€ जोडून तà¥à¤¯à¤¾à¤‚नी पवितà¥à¤°à¤¾ बदलला. “बरं का… वेळ काय सांगून येते? तà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ी लाठी, बोथाटी, दांडपटà¥à¤Ÿà¤¾ वगैरे शिकून ठेवावे-“
“अहो, पण हापिसात काय पोळीà¤à¤¾à¤œà¥€à¤šà¥à¤¯à¤¾ डबà¥à¤¯à¤¾à¤¬à¤°à¥‹à¤¬à¤° दांडपटà¥à¤Ÿà¤¾ घेऊन जायचे की काय?”
बाकी कधीतरी दांडपटà¥à¤Ÿà¤¾ शिकà¥à¤¨ हवेतले उडते लिंबू सपकन कापतात तशी आमचà¥à¤¯à¤¾ हेडकà¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤•ची टोपी उडवून कापावी असा à¤à¤• सà¥à¤–द विचार माà¤à¥à¤¯à¤¾ मनाला शिवून गेला. आणि नà¥à¤¸à¤¤à¥à¤¯à¤¾ विचाराने सà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾ माफक घाम फà¥à¤Ÿà¤²à¤¾. खरे मà¥à¤¹à¤£à¤œà¥‡ उदà¥à¤¯à¤¾ ताकद कमावलीच तर ती कोणाविरà¥à¤¦à¥à¤§ चालवावी हा मला पà¥à¤°à¤¶à¥à¤°à¥à¤¨à¥à¤š आहे. तà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥‡à¤•à¥à¤·à¤¾ à¤à¤²à¥à¤¯à¤¾ पहाटे कà¥à¤¶à¥€ बदलून साखर सà¥à¤µà¤¸à¥à¤¤ à¤à¤¾à¤²à¥€ आहे, दà¥à¤§à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ बाटलà¥à¤¯à¤¾ आपोआप घरात येताहेत, ही अति मंजà¥à¤³ सà¥à¤µà¤°à¤¾à¤¤ `चहा घेता ना~~’ मà¥à¤¹à¤£à¤¤à¥‡ आहे, हेडकà¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤• कामावर खà¥à¤· आहे… वगैरे वगैरे सà¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¥‡ पाहायची सोडà¥à¤¨ केवळ कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¨à¥‡ उगीचच मà¥à¤¸à¥à¤•ाटात मारणारे शतà¥à¤°à¥‚ निरà¥à¤®à¤¾à¤£ करून पहाटे तालमीत जाऊन बà¥à¤à¥:कार कशासाठी करायचे?
जोरदार शतà¥à¤°à¥ लाà¤à¤¾à¤¯à¤²à¤¾à¤¦à¥‡à¤–ील आपलà¥à¤¯à¤¾à¤¤ कà¥à¤µà¤¤ पाहिजे. आमचà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटावर शकतीचा अंदाज घेणाराने शकà¥à¤¤à¥€à¤šà¥‡ पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— धरà¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¥ लावले तरच ते शकà¥à¤¯ आहे. टिचकीचà¥à¤¯à¤¾ कामाला उगीचच कोणी पाची बोटांचा पà¥à¤£à¥à¤œà¤¾ कशाल वापरील?
अंग कमवणà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥‡à¤•à¥à¤·à¤¾ अंग चोरणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥‡ धोरण अधिक चांगले. नवाची गाडी गाठायला साडेआठापासून फलाटावर बसणारे आमà¥à¤¹à¥€. गाडीत शिरायला आपण होऊन आजवर धकà¥à¤•ाबà¥à¤•à¥à¤•ी करावी लागली नाही. मारली टणक माणसे ऎशा जोरात रेटत असतात की डबà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ दरवाजापà¥à¤¢à¥‡ आपण नà¥à¤¸à¤¤à¥‡ उà¤à¥‡ राहिलो की मागलà¥à¤¯à¤¾ रेटà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ बळावर आत शिरायला होते. `जगाचे याजà¥à¤¯ दà¥à¤¬à¤³à¥‡ करतील’ असे येशॠखà¥à¤°à¤¿à¤¸à¥à¤¤ उगीचच नाही मà¥à¤¹à¤£à¤¾à¤²à¤¾. तो बिचारा आमचà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¤–ा. तà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ दंडात बेटकà¥à¤³à¥€-विटकà¥à¤³à¥€ काही नवà¥à¤¹à¤¤à¥€. पण मग à¤à¤µà¤¢à¥‡ बलदंड बेटकà¥à¤³à¥€à¤µà¤¾à¤²à¥‡ तà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ à¤à¤µà¤¢à¥‡ का à¤à¥à¤¯à¤¾à¤²à¥‡?
जगातले बरेचसे तापतà¥à¤°à¤¯ हà¥à¤¯à¤¾ असलà¥à¤¯à¤¾ कारणाशिवाय बळ साठवणाऱà¥à¤¯à¤¾ लोकांनीच निरà¥à¤®à¤¾à¤£ केले आहे. मग ते बळ कà¥à¤£à¥€ सोनà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤£à¥à¤¯à¤¾à¤‚तून साठवतात, कà¥à¤£à¥€ दंडांतून, तर कà¥à¤£à¥€ बेटकà¥à¤³à¥€à¤¸à¤¾à¤°à¤–à¥à¤¯à¤¾ टराटर फà¥à¤—वलेलà¥à¤¯à¤¾ शबà¥à¤¦à¤¾à¤‚तून! खिशात पैसा खà¥à¤³à¤–à¥à¤³à¤¾à¤¯à¤²à¤¾ लागला की तो खरà¥à¤š केलà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¿à¤µà¤¾à¤¯ चैन पडत नाही-खरà¥à¤š करायला लागले की अधिक वाढवलà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¿à¤µà¤¾à¤¯ चैन पडत नाही. हà¥à¤¯à¤¾ दंडमांडà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤²à¥€ ताकदही वाजवीपेकà¥à¤·à¤¾ जासà¥à¤¤ वाढली, की तीही खरà¥à¤š करायची खà¥à¤®à¤–à¥à¤®à¥€ सà¥à¤°à¥‚ होते. मग डोळे नसलेले शतà¥à¤°à¥‚ शोधले जातात. डॉन किशॉटला पवनचकà¥à¤•à¥à¤¯à¤¾à¤¤ राकà¥à¤·à¤• दिसू लागले तसे हà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥€ कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤ राकà¥à¤·à¤• दिसू लागतात. आपलà¥à¤¯à¤¾ मानेची गरà¥à¤¦à¤¨ à¤à¤¾à¤²à¥€ की दà¥à¤¸à¤±à¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ माना मà¥à¤°à¤—ळणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ीच आहेत असे वाटू लागते. मग जो तो आपापलà¥à¤¯à¤¾ मानेची गरà¥à¤¦à¤¨ करायला लागतो. मग हाताचे बळ अपà¥à¤°à¥‡ वाटायला लागते. “à¤à¤–ादà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली तर?” हà¥à¤¯à¤¾à¤Žà¤µà¤œà¥€ `लाठी मारली तर?’ असलà¥à¤¯à¤¾ कलà¥à¤ªà¤¨à¤¾à¤‚ची à¤à¥à¤¤à¥‡ उà¤à¥€ राहतात. मग लाठी अपà¥à¤°à¥€ पडते. तलवारी येतात. तलवारीतून तीरकमठा येतो. बंदà¥à¤•ा येतात. तोफा येतात. मग चतà¥à¤° लोक पैसे खूळखà¥à¤³à¤¾à¤µà¥€à¤¤ तà¥à¤¯à¤¾ तोफा तोफवालà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤•ट विकत घेतात आणि हां हां मà¥à¤¹à¤£à¤¤à¤¾ दंडातलà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥à¤¯à¤¾à¤‚चे बॉंब होतात. मग शबà¥à¤¦à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥à¤¯à¤¾ फà¥à¤—वणारे कालà¥à¤ªà¤¨à¤¿à¤• सवाल उठवतात, “समजा, à¤à¤–ादà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥‡ तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° बॉंब टाकला तर?”
…आणि à¤à¥‹à¤µà¤¤à¤¾à¤²à¤šà¥‡ सà¥à¤‚दर यà¥à¤µà¤¤à¥€à¤šà¥‡ मोहक विà¤à¥à¤°à¤®, नà¥à¤•तीच पावले टाकायला लागलेलà¥à¤¯à¤¾ बाळाचे à¤à¤• पाय नाचिव रे गोविंदा… जयजयंतीतील तो लाडिवाळ फरक… हे सगळे सोडून यारी दिशांहून à¤à¤•च सवाल उठतो, `समजा, तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ कोणी मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली तर?’, `समजा. कोणी तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° कोणी बॉंब टाकला तर?’
हà¥à¤¯à¤¾ लोकांना, `समजा, तà¥à¤®à¥à¤¹à¤¾à¤‚ला कोणी जेवायला बोलावले तर! शà¥à¤°à¥€à¤–ंड हवे मà¥à¤¹à¤£à¤¾à¤² की बिरà¥à¤¯à¤¾à¤£à¥€?” . “समजा, तà¥à¤®à¥à¤¹à¤¾à¤‚ला कà¥à¤£à¥€ नाच पाहायला बोलावले तर, कथà¥à¤¥à¤• हवा मà¥à¤¹à¤£à¤¾à¤² की मणिपà¥à¤°à¥€?” . “समजा, à¤à¤–ादी तरà¥à¤£à¥€ तà¥à¤®à¥à¤¹à¤¾à¤‚ला मà¥à¤¹à¤£à¤¾à¤²à¥€ की, सांग तॠमाà¤à¤¾ होशिल का?” असले सवाल सà¥à¤šà¤¤à¤š नाहीत. कारण हà¥à¤¯à¤¾ तऱà¥à¤¹à¥‡à¤±à¥à¤¹à¥‡à¤šà¥à¤¯à¤¾ बेटकà¥à¤³à¥à¤¯à¤¾ आपण कशासाठी फà¥à¤—वतो आहोत हà¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤°à¤¶à¥à¤°à¥à¤¨à¤¾à¤²à¤¾ तà¥à¤¯à¤¾à¤‚चà¥à¤¯à¤¾ कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤à¤²à¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारणाऱà¥à¤¯à¤¾ इसमापलीकडे तà¥à¤¯à¤¾à¤‚ना दà¥à¤¸à¤°à¥‡ उतà¥à¤¤à¤°à¤š नसते. मग मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारणारा तो कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤à¤²à¤¾ इसम असतो, धारà¥à¤®à¥€à¤• गट असतो, वांशिक गट असतो, तर कधी देश असतो. मग शेख महंमदाने मारलेलà¥à¤¯à¤¾ लाथेपà¥à¤°à¤®à¤¾à¤£à¥‡ कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤à¤²à¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¾à¤‚डणात खरी लाथ मारून माणसे काचेचà¥à¤¯à¤¾ सà¥à¤‚दर रंगीबेरंगी à¤à¤¾à¤¡à¥à¤¯à¤¾à¤‚सारखी जà¥à¤¯à¤¾à¤‚ना ही कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤à¤²à¥€ à¤à¥à¤¤à¥‡ छळत नाहीत अशा लोकांनी उà¤à¤¾à¤°à¤²à¥‡à¤²à¥€ रंगीबेरंगी संसà¥à¤•ृतीची सूंदर पातà¥à¤°à¥‡ खळाळाकन फोडून टाकतात. तà¥à¤¯à¤¾ विधà¥à¤µà¤‚सानंतर à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤µà¤° आलà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° कळते की कूणी कà¥à¤£à¤¾à¤¶à¥€ à¤à¤¾à¤‚डत नवà¥à¤¹à¤¤à¥‡. कारण जà¥à¤¯à¤¾ घरातून आपलà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤° हलà¥à¤²à¤¾ होईल अशा à¤à¤¿à¤¤à¥€à¤¨à¥‡ आधीच बॉंब टाकून ते घर उदधà¥à¤µà¤¸à¥à¤¤ केलेले असà¥à¤¤à¥‡- तà¥à¤¯à¤¾ घरात ते बॉंब पडणà¥à¤¯à¤¾à¤šà¤¾ कà¥à¤·à¤£à¥€ à¤à¤• आई मà¥à¤²à¤¾à¤²à¤¾ दà¥à¤§ पाजीत होती, à¤à¤• कवी कविता रचत होता, à¤à¤• शिलà¥à¤ªà¤•ार मà¥à¤°à¥à¤¤à¥€ घडवीत होता, à¤à¤• गवई तंबोरे जà¥à¤³à¤µà¥€à¤¤ होता आणि à¤à¤•ा तरà¥à¤£à¥€à¤šà¥‡ ओठतिचà¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤•राचà¥à¤¯à¤¾ चà¥à¤‚बनासाठी आतà¥à¤° होते.
फकà¥à¤¤ कूणीतरी आपलà¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ मारील या à¤à¥€à¤¤à¥€à¤šà¥à¤¯à¤¾ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥‡ पछाडले होते, वेळीअवेळी आपले दंड फà¥à¤—वीत बसलेले आणि दà¥à¤¸à¤±à¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¾ ते सामरà¥à¤¥à¥à¤¯ दाखवणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ी आसà¥à¤¸à¤²à¥‡à¤²à¥‡ दंडशकà¥à¤¤à¥€à¤šà¥‡ उपासक, तà¥à¤¯à¤¾à¤‚ची पहाट गवतावरचे दवबिंदॠपाहणà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤ ी नवà¥à¤¹à¤¤à¥€.
हलà¥à¤²à¥€ मांडवात मला कà¥à¤£à¥€ दंडातली बेटकà¥à¤³à¥€ वगैरे दाखवायला लागला, की मी विचारतो, “सनईवर चाललाय तो सारंग का हो?” उगीचच वरà¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¤ªà¤¤à¥à¤°à¥€ अधारावर कोणी कà¥à¤ लà¥à¤¯à¤¾ दंगà¥à¤¯à¤¾à¤¤ हिंदू अधिक मेले की मà¥à¤¸à¤²à¤®à¤¾à¤¨ हà¥à¤¯à¤¾à¤šà¥€ चरà¥à¤šà¤¾ सà¥à¤°à¥‚ केली, की चकà¥à¤• अबà¥à¤¦à¥à¤² करीमखॉं साहेबांची रेकॉरà¥à¤¡ लावतो, `गोपाला मेरी करà¥à¤£à¤¾ कà¥à¤¯à¥‹ नही आये’ किंवा हरीà¤à¤¾à¤Š सवाई गंधरà¥à¤µà¤¾à¤šà¥à¤¯à¤¾ `तूं है मोहमदसा दरबार निजामà¥à¤¦à¥à¤¦à¥€à¤¨ सà¥à¤œà¤¾à¤¨à¥€…’ चà¥à¤¯à¤¾ तानांनी खोली à¤à¤°à¥‚न टाकतो.
मला पहाटे उठवायची ताकद आहे ती फकà¥à¤¤ ललत, à¤à¥ˆà¤°à¤µ, तोडी हà¥à¤¯à¤¾ अशरीरिणी शà¥à¤°à¤¾à¤‚गना. `समजा, कà¥à¤£à¥€ तà¥à¤®à¤šà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¸à¥à¤•ाटीत मारली तर’चà¥à¤¯à¤¾ कलà¥à¤ªà¤¨à¥‡à¤¤à¤²à¥à¤¯à¤¾ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤‚नी पछाडलेलà¥à¤¯à¤¾à¤‚ना नवà¥à¤¹à¥‡!
सà¥à¤—ंध, दिवाळी १९६९
source
Possibly Related Posts:
- Sare Ga Ma Pa Signers Apurva Gajjala Road Accident News Updates
- Videos of Marathi Serial Kunku Watch Past Episodes Of Kunku Youtube Video Online
- Friendship Day SMS In Hindi Marathi English | Friendship Day Scraps, Messages, Greeting, Ecards 123greetings.com
- Kartki Gaikwad Songs Video’s Navari Natali | Superb Performance Ghagar Ghevun | Kanda Mula Bhaji
- Mugdha Vaishampayan “Little Monitor†Songs Video’s Wiki Images | मà¥à¤—à¥à¤§à¤¾ वैशंपायन Little Champ of Marathi Idea SA RE GA MA PA